Το Πυροσβεστικό Σώμα Ελλάδας με την οργάνωση πληροφοριακού – επικοινωνιακού κέντρου στο πλαίσιο της 82ης Δ.Ε.Θ. και συμμετέχοντας στις εκδηλώσεις για την 100η επέτειο από την μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης του 1917, επιχειρεί μία προσέγγιση του γεγονότος, αναδεικνύοντας μέσω του υλικού που παρουσιάζεται, τις προσπάθειες κατάσβεσης με τα υπάρχοντα μέσα της εποχής. Η καταστροφική πυρκαγιά συνετέλεσε καταλυτικά στην οργάνωση της πρώτης Πυροσβεστικής Υπηρεσίας στην πόλη.

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ

Η πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης ξεκίνησε, το Σάββατο της 18ης Αυγούστου του 1917 στις 15:00, από ένα φτωχικό σπίτι προσφύγων στη διεύθυνση Ολυμπιάδος 3 της συνοικίας Μεβλανέ στην πλατεία Χορχόρ (σήμερα πλατεία Μουσχουντή). Σε 32 ώρες κατέστρεψε το 30% της συνολικής έκτασης της πόλης, δηλαδή 1.200.000 τετραγωνικά μέτρα ή 120 εκτάρια.

Η εξάπλωσή της αποδίδεται στον βόρειο άνεμο «Βαρδάρη», στην τεχνητή θαλασσινή αύρα πού προκλήθηκε από την υψηλή θερμοκρασία σε μεγάλη έκταση της παραθαλάσσιας πόλης, την ασφυκτική ρυμοτομία με τους στενούς δρόμους, τα ξύλινα σπίτια, την ουσιαστικά ανύπαρκτη πυροσβεστική υπηρεσία, την έλλειψη νερού από την επικρατούσα ανομβρία και την κατανάλωσή του στην περιοχή τού δυτικού υδραγωγείου από τα εκεί συμμαχικά στρατόπεδα στο Ζέϊτενλικ, στο Χαρμάνκιοϊ, και στο Λεμπέτ.

Οι φλόγες μετέτρεψαν σε ερείπια 9.500 κτίσματα, αφήνοντας άστεγους πάνω από 70.000 ανθρώπους. Επίσης, καταστράφηκαν 4.096 από τα 7.695 καταστήματα, αφήνοντας ανέργους το 70% των εργαζομένων. Παρά τις μεγάλες καταστροφές και τις χιλιάδες των πληγέντων, κανένας κάτοικος της πόλης δεν έχασε τη ζωή του. Το ύψος των υλικών ζημιών υπολογίστηκε σε 8.000.000 χρυσές λίρες.

Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΠΥΡΟΣΒΕΣΗΣ

Μέχρι την πυρκαγιά του 1917, η Θεσσαλονίκη δεν διέθετε οργανωμένη Πυροσβεστική Υπηρεσία. Οι ανάγκες πυρόσβεσης καλύπτονταν από μικρές ανεκπαίδευτες ομάδες, αχθοφόρων και οικοδόμων, που διατηρούσαν οι ασφαλιστικές εταιρίες, εξοπλισμένες με πολύ πρωτόγονα μέσα, και δυνατότητα να σβήσουν την πυρκαγιά σε ένα μόνο κτίριο. Η αδιαφορία των κατοίκων και των γειτόνων κατέστησε αδύνατη την κατάσβεση σε αρχικό στάδιο. Η μόνη ελπίδα για τη Θεσσαλονίκη ήταν η επέμβαση των συμμαχικών δυνάμεων.

Στις 16:00 του Σαββάτου 18 Αυγούστου, πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες προσπάθειες κατάσβεσης, οι οποίες όμως απέτυχαν λόγω έλλειψης νερού. Λίγο αργότερα, ένα γαλλικό τμήμα ανατίναξε με δυναμίτιδα τρία σπίτια δίπλα από το διοικητήριο, με σκοπό να δημιουργήσει ζώνη ασφαλείας, περιορίζοντας το ύψος και την ποσότητα της καύσιμης ύλης. Όμως μετά την ανατίναξη αποχώρησε καθώς δημιουργήθηκαν νέες εστίες φωτιάς από το δίκτυο φωταερίου, ενώ ούτε η Εγνατία οδός αναχαίτισε την εξάπλωση της πυρκαγιάς προς τη θάλασσα.

Ο Αντιπρόσωπος της Κυβέρνησης Περικλής Αργυρόπουλος και τα στελέχη του, μάταια αγωνίζονταν να κινητοποιήσουν τις Συμμαχικές Δυνάμεις. Ο επικεφαλής των συμμαχικών δυνάμεων στρατηγός Σαράιγ επισκέφθηκε για λίγη ώρα την περιοχή του Διοικητηρίου, αλλά δεν επέστρεψε στον τόπο της πυρκαγιάς μέχρι την κατάσβεσή της. Οι συμμαχικές δυνάμεις αρνήθηκαν να διακόψουν την υδροδότηση των στρατοπέδων και των νοσοκομείων τους, ώστε να εξοικονομηθεί νερό για την πυρόσβεση. Η δράση των Γάλλων στρατιωτών δεν ήταν η αναμενόμενη. Αντί να βοηθήσουν στην πυρόσβεση και την περίθαλψη των πυροπαθών, πολλοί προέβησαν σε λεηλασίες καταστημάτων και οικιών. Ο στρατηγός Σαράιγ διέταξε τον τουφεκισμό δύο στρατιωτών του.

Αντίθετα, οι Βρετανοί στρατιώτες βοήθησαν με τη μεταφορά περιουσιών και πυροπαθών με στρατιωτικά φορτηγά προς καταυλισμούς για πρόσφυγες. Το απόγευμα της 19ης Αυγούστου δύο Βρετανικά πυροσβεστικά οχήματα, τύπου Land Rover, που διέθεσε το Αγγλικό στρατηγείο, κατόρθωσαν να σταματήσουν την πυρκαγιά στην Ανατολική πλευρά της πόλης, κοντά στο Λευκό Πύργο.

Στις 23:30 της Κυριακής 19 Αυγούστου η επέκταση της πυρκαγιάς σταμάτησε έχοντας κάψει 1.200.000 τετραγωνικά μέτρα (120 εκτάρια).

Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ

Μετά την καταστροφική πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης, αποφασίστηκε να οργανωθεί στην πόλη Πυροσβεστική Υπηρεσία, με προσωπικό μιας διμοιρίας στρατιωτών του Λόχου Πυροσβεστών, ο επικεφαλής της οποίας επί τόπου και σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές θα φρόντιζε για τη λειτουργία της.

Το πρώτο Πυροσβεστικό Τμήμα εστάλη από τη δύναμη των Αθηνών και αποτελούνταν από 15 άνδρες με μία χειροκίνητη αντλία, επικεφαλής της οποίας ήταν ο μετέπειτα Πύραρχος του Πυροσβεστικού Σώματος Κωνσταντίνος Σπυριδάκης. Το Πυροσβεστικό αυτό Τμήμα στη Θεσσαλονίκη, με τους λίγους άνδρες που διέθετε και με χειροκίνητες αντλίες για εξοπλισμό του, αντιμετώπισε σοβαρότατα προβλήματα και δυσκολίες. Αργότερα, όταν ενισχύθηκε με προσωπικό από στρατιώτες που εκπαιδεύτηκαν ειδικά για Πυροσβέστες και με την παραχώρηση από τους συμμάχους πυροσβεστικών οχημάτων του τύπου Μαριγουέδερ, η Πυροσβεστική Υπηρεσία Θεσσαλονίκης άρχισε να λειτουργεί σε δύο Σταθμούς, κανονικά για την εποχή της.

Τυπικά, η επίσημη έναρξη λειτουργίας της Υπηρεσίας από 1 Ιουνίου 1932, ορίσθηκε με το Διάταγμα της 31ης Μαΐου 1932 και την 827/ 29-1-1932 Απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, ουσιαστικά όμως είχαν προηγηθεί οι προπαρασκευαστικές εργασίες τα προηγούμενα χρόνια.

Οι δύο πρώτοι επίσημοι Πυροσβεστικοί Σταθμοί στεγάστηκαν σε κτίρια της οδού Αγγελάκη και της πλατείας Βαρδαρίου και εξοπλίστηκαν με δύο αντλιοφόρα και εννέα βυτιοφόρα οχήματα.

ΚΑΤΑΣΒΕΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Οι χειροκίνητες αντλίες και ο πυροσβεστήρας των φωτογραφιών χρησιμοποιούνταν από τα μέσα του 19ου έως και τις αρχές του 20ου αιώνα. Η πλήρωσή τους με νερό γινόταν με την μεταφορά νερού σε κουβάδες, κανάβινες υδρίες ή ακόμη και μαγειρικά σκεύη από σχηματιζόμενη ανθρώπινη αλυσίδα έως την πηγή υδροληψίας. Στην αντλία του Ισιγόνη και αυτήν από την Αγία Πετρούπολη, υπήρχε η δυνατότητα άντλησης νερού και από την ίδια την αντλία.